Melike Sarıkaya – Milliyet.com.tr – Çanakkale’nin Çan ilçesinde çocuk ve gençlerden oluşan bir küme, farklı vakit dilimlerinde belediyeye ilişkin kapalı toplu taşıma durağına ziyan verdi. Durağa verilen bu zararın imgelerini, Çanakkale Çan belediyesi resmi toplumsal medya hesaplarında kamuoyuyla paylaştı. Camların kırıldığı, duvarlara yazılar yazıldığı ve durakların önemli formda ziyan gördüğü bu manzaralar, yalnızca maddi hasarı değil tıpkı vakitte bu çeşit davranışların altında yatan nedenleri sorgulamaya yönlendiriyor. Bilhassa şiddet içerikli oyunlara olan ilginin artması da bu noktada akıllarda soru işareti yaratıyor. Fakat bu yalnızca buz dağının görünen kısmı. Uzman Klinik Psikolog Sena Kenan Yoldaş ve Uzman Ruhsal Danışman Enes Çelik, Çanakkale’nin Çan ilçesinde yaşanan bu olayı Milliyet.com.tr için kıymetlendirdi.
‘AİDİYETSİZLİKLER DIŞA VURUYOR OLABİLİR’
Vandalizm, tarih boyunca farklı kültürlerde çeşitli hallerde kendini gösterdi. Kavram, ismini 5’inci yüzyılda Batı Roma İmparatorluğu’nu yağmalayan Vandallar’dan aldı. Tarihin sayfalarında, bu tıp yıkıcı davranışların izleri çok eskiye dayanırken, bilhassa savaş periyotlarında ya da toplumsal huzursuzluklar sırasında yükselişe geçtiği gözlemlendi. Çağdaş dünyada ise bu cins hareketler, yalnızca fizikî ziyan vermekle kalmayıp toplumsal nizamı ve güvenliği de tehdit eden davranışlar olarak bedellendiriliyor. Tarih boyunca birçok örnekle karşılaşılan vandalizm, toplumsal değişim devirlerinde sıkça gözlemleniyor. Örneğin, Fransız İhtilali sırasında kamu mallarına yapılan ataklar, İngiltere’deki sanayi aksisi hareketlerde iş makinelerinin tahrip edilmesi ve 1960’lı yıllarda Amerika’da yaşanan toplumsal protestolar sırasında görülen vandalizm olayları, bu tıp şiddet aksiyonlarının tarihi örnekleri ortasında yer alıyor. Uzmanlara nazaran, vandalizmin temelinde ekseriyetle öfke, dışlanmışlık hissi yahut dikkat çekme isteği üzere ferdî ve toplumsal faktörler yatıyor. Uzman Ruhsal Danışman Enes Çelik, Çanakkale’de kameralara yansıyan olayı şöyle kıymetlendirdi:
“Kamusal alanlara ziyan verme üzere davranışların altında birçok ruhsal neden yatabilir. Çocuklar ve gençler açısından bu cins aksiyonlar, çoklukla bir içsel çatışmanın, öfkenin ya da kendini söz edememenin bir yansıması olabilir. Ailede yaşanan sorunlar, okuldaki başarısızlıklar, toplumsal etrafta kabul görmeme ya da zorbalık üzere faktörler, bireylerin dışa vurum arayışına girmelerine neden olabilir. Kendi hislerini sağlıklı bir formda söz edemeyen çocuklar, etrafa ziyan vererek dikkat çekmeye çalışabilir. Artan şiddet eğilimleri, teknoloji ve oyun bağımlılığıyla da ilişkilendirilebilir. Bilhassa şiddet içerikli oyunların ve medya araçlarının tesiri altında kalan çocuklar, bu davranışları normalleştirebilir ve empati hissinde zayıflamalar yaşayabilir. Oyunlarda daima olarak kazanma hırsı, kaybetme durumunda şiddet kullanarak tahlil arayışı üzere temalar, gerçek dünyada da misal reaksiyonların ortaya çıkmasına taban hazırlayabilir. Yalnızca teknoloji ve oyun bağımlılığına bağlamak da kâfi olmayabilir. Ailede disiplin anlayışı, rol modelleri, okuldaki toplumsal etraf ve bireyin kendini tabir edebileceği sağlıklı ortamların olup olmaması üzere birçok faktör birlikte değerlendirilmeli.”
EĞİTİMSİZLİK VE NEGATİF DÜŞÜNME YAPISI EĞİLİMİ ARTIRIYOR
Uzman Klinik Psikolog Sena Kenan Yoldaş vandalizm üzerine birçok çalışma yapıldığını ve yapılan çalışmalarda bu usul ziyan verici aksiyonların daha çok çocuklar ve gençler tarafından gerçekleştirildiğini lisana getirdi. Bu davranışların sembolik manalar taşıdığını anlatan Sena Kenan Yoldaş, “Bu biçim bir davranış sergileme onlar için bir hudut çizme biçimi olabilir ya da kızgınlığını, isyanını gösterme biçimi olabilir. Tekrar çalışmalara bakıldığında, bu usul davranışların özel olan mesken alanlarında değil, şahsî olmayan, sahibi bulunmayan ortak alanlarda sergilendiği görülüyor. Aile yapısı ve okul ortamı ve toplumsal etraf alanında kıymetlendirmek gerekirse, Vandalizm yahut şiddet içerikli davranışlar sergileyen çocukların yalnızca fakir ailelerin yaşadıkları sosyo-ekonomik seviyesi düşük bölgeden gelmedikleri orta ve yüksek gelirli toplumsal sınıfa dahil oldukları biliniyor. Ek olarak okulun çocukların birinci toplumsal ortamı olduğunu kabul edersek, şayet okul atmosferleri olumlu değilse ve tesirli öğrenmeyi sağlamıyorsa, bu durumun öğrencilerin vandalist davranışlarını artırdığı da gözlemleniyor. Aynı vakitte, toplumsal ortam açısından bakıldığında, çocuğun yahut gencin içinde bulunduğu küme tarafından yıkıcı davranışları, onaylanan normlar haline geliyorsa bu davranışlar, öfke, kızgınlık ve bir rol oynama haline gelebilir. Bilhassa arkadaş kümelerinde ekip ruhu oluşturmak ve ortak gayeler taşımak için bu tavırlar normalleştirilebilir” diye konuştu.
Ebeveynlere ve öğretmenlere sorumluluk düştüğünü kaydeden Uzman Psikolog Yoldaş, “Çalışmalardan bir sonuç çıkarmamız gerekirse, eğitimsizlik ve negatif niyet yapısına sahip olmak vandalizme olan eğilimi artırıyor. Bu yüzden çocuklara ebeveynleri ve öğretmenleri tarafından küçük yaştan itibaren etraf ve tabiata karşı sorumluluklar aldırılmalı, öğretilmeli ve çevreyi muhafaza ve sahiplenme hisleri geliştirilmelidir” dedi.
SOSYAL MEDYA DAVRANIŞLAR ÜZERİNDE ŞEKİLLENDİRİCİ
Çocuk ve ergen kümelerinin davranışlarını şekillendiren birçok faktör olduğunu ve bu faktörler ortasında toplumsal medyanın da bulunduğunu söyleyen Uzman Ruhsal Danışman Enes Çelik, sosyal medyanın gençlerin vandalizm eğilimleri üzerindeki tesirinin hayli bariz olduğunu tabir ediyor. Bilhassa gençlerin kimlik arayışında olduğu ergenlik periyodunda, toplumsal medya hem olumlu hem de olumsuz rol modellerin süratle yayılmasına taban hazırlıyor. Enes Çelik, “Sosyal medya platformlarında vandalizm içeren görüntüler, fotoğraflar yahut içerikler gençler için cazip hale gelebilir. Bilhassa tanınan toplumsal medya figürlerinin yahut takipçi kazanma arayışındaki bireylerin bu tıp aksiyonları paylaşması, gençleri bu davranışlara özendirebilir. Bir küme içinde kabul görmek yahut toplumsal medya üzerinden dikkat çekmek isteyen gençler, yıkıcı davranışlar sergileyerek bu içerikleri paylaşabilir. Toplumsal medya, gençlerin davranışlarını şekillendiren güçlü bir araçtır. Bu nedenle olumsuz içeriklerin sınırlanması ve toplumsal medya platformlarında daha fazla müspet rol modelin teşvik edilmesi, gençlerin bu cins eğilimlerden uzak durmasına katkı sağlayabilir” sözlerini kullandı. Enes Çelik alınabilecek tedbirleri ise şöyle sıraladı:
“Özellikle 12-18 yaş aralığı kimlik arayışının, otoriteye karşı gelme dürtüsünün ve risk alma davranışlarının ağır olduğu bir periyottur. Ergenler, ferdi özgürlüklerini keşfetmeye çalışırken, hudutları zorlamak ve dikkat çekmek maksadıyla bu çeşit yıkıcı hareketlere başvurabilirler. Aileler, çocuklarının his ve kanılarını önemsemeli, onları dinlemeli ve karşılıklı itimat münasebeti kurulmalı ve okullar, çocukların duygusal ve toplumsal gelişimlerine dayanak olacak rehberlik hizmetleri sunmalı. Erken devirde riskli davranışlar gösteren çocuklar, okul ruhsal danışmanları tarafından izlenmeli ve gerekli dayanak verilmeli. Bunun yanı sıra çocuklar ve gençler güçlerini sağlıklı bir biçimde yönlendirebilecekleri alternatif faaliyetlere yönlendirilebilir. Spor, sanat, müzik üzere yaratıcı ve toplumsal etkinlikler, bu üzere yıkıcı eğilimlerin önüne geçebilir.”
‘YASAL YAPTIRIMLAR ÇOCUKLARI TOPLUMA KAZANDIRMALI’
Uzman Klinik Psikolog Sena Kenan Yoldaş çocukların ceza almadan evvel bilişsel ve ruhsal gelişimleri açısından değerlendirilmeleri gerektiğini belirtti. Sena Kenan Yoldaş, türel yaptırımları ve alınabilecek tedbirleri anlatırken, “Uluslararası Çocuk Hakları Sözleşmesi’ne nazaran, 18 yaşını doldurmamış her kişi çocuk olmakla birlikte, ceza sorumluluğu açısından kesin bir hudut belirlenmemiştir. Bu nedenle çocukların ceza almadan evvel bilişsel ve ruhsal gelişimleri açısından değerlendirilmeleri gerekir. Ancak bu bahiste en büyük tedbiri aile ve öğretmenler alabilir. Öğretmenler, ailelerinden sonra çocuklarla en sık vakit geçiren şahıslardır. Çocuklara yönelik riskler konusunda bilinçlenme, tedbire çalışmalarında bulunma, okul ortamındaki riskleri belirleme ve tedbire, gerekli idari ve isimli bildirimler yapma ve okul rehberlik servisi ile işbirlikçi bir çalışma sürdürmeliler. Tıpkı vakitte, lokal idarenin de eğitimi ve öğretmenleri desteklemesi, kamusal alan güvenliklerini arttırması, toplum iştirak programları düzenlemesi, kamusal alanların nizamlı bakım görmesini sağlaması ve kamusal alana hürmet duymaya yönelik eğitim ve toplumsal sorumluluk kampanyalarına dayanak olması Vandalizm aksiyonlarını önlemede tesirli olabilir” diye konuştu. Uzman Ruhsal Danışman Enes Çelik ise tüzel süreci şu formda kıymetlendirdi:
“Bu cins vandalizm üzere yıkıcı davranışlara karşı türel yaptırımlar, caydırıcılık açısından değerli olabilir fakat tek başına kâfi değil. Yasal yaptırımların emeli, bireyi cezalandırmaktan çok topluma tekrar kazandırmayı hedeflemelidir. Çocuklar ve gençler kelam konusu olduğunda, rehabilitasyon ve eğitim bazlı yaklaşımlar ön planda olmalı. Örneğin bu davranışlarda bulunan gençler, topluma yararlı işler yapmaya yönlendirilebilir. Toplumsal sorumluluk projelerine iştirak sağlanarak, kamusal alanlara verdikleri ziyanı telafi etmeleri teşvik edilebilir. Bu sayede hem sorumluluk duygusu geliştirilebilir hem de birey, toplumla yine bağ kurabilir. Tüzel yaptırımlar uygulanırken suça karışan çocukların geçmişte yaşadıkları travmalar, aile yapıları ve toplumsal etrafları göz önünde bulundurulmalı. Bilhassa çocuklar için isimli süreçler, onları daha fazla suça itmemek ismine hassasiyetle yürütülmeli. Ayrıyeten cezaevi yerine rehabilitasyon merkezleri tercih edilmeli. Yaptırımlar caydırıcı olmalı lakin gençlerin hayat uzunluğu damgalanmasına yol açacak sertlikte olmamalı. Yani gençlerin geleceklerini karartacak ağır cezalardan kaçınılmalı.”